در سالهای اخیر نام «بورس» را مکرراً از اخبار و دوستان خود میشنویم و بسیاری از ما با آن سروکار داریم. دیگر تقریباً همه این را میدانند که بورس درواقع بازاری برای معامله سهام و اوراق بهادار است و با فعالیت و سرمایهگذاری منطقی در آن میتوان سرمایه و سود خود را افزایش داد. اما در کنار آن، ممکن است عبارت دیگری به نام «فرابورس» به گوش شما خورده باشد که در ذهنتان علامت سؤالهای زیادی به وجود میآورد. بسیاری نیز ممکن است این دو بازار را یکی بدانند و بدون آگاهی لازم، به خرید و فروش سهام در آنها بپردازند. بنابراین، در این مطلب به معرفی کامل بخشهای مختلف این بازار بزرگ میپردازیم تا هیچگونه ابهامی در ذهن شما باقی نماند.
فرابورس چیست؟
برخلاف تصور بسیاری افراد، فرابورس بازاری مجزا از بازار بورس است که از سال ۱۳۸۷ فعالیت خود در ایران را تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار آغاز کرد. البته دلیل اصلی ایجاد این تفکر در ذهن افراد، شباهت ساختار و نحوه خرید و فروش سهام در این دو بازار است. در فرابورس نیز مانند بازار بورس میتوان به خرید و فروش سهام و اوراق بهادار پرداخت. این در حالی است که شرکتهای عضو بازار بورس که با شرایطی بسیار سختتر پذیرفتهشدهاند، نظارت بیشتری بر آنها حاکم است، گزارشهای سالیانه بیشتری را بهمنظور شفافیت عملکرد شرکت ارائه میدهند و قاعدتاً سرمایهگذاری در آنها با ریسک کمتری همراه است. بازار فرابورس درواقع برای شرکتهایی راهاندازی شده است که مایل به شرکت در بازار سرمایه و افزایش نقد شوندگی هستند، اما هنوز شرایط لازم برای حضور به بازار بورس را ندارند. نام این بازار از عبارت انگلیسی Over the Counter Market (OTC) به معنی «خارج از بورس» گرفتهشده است. بازار OTC به شرکتهای متقاضی این اجازه را میدهد که با شرایط پذیرش آسانتری روبهرو شوند و با ورود سریعتر به بازار سرمایه، از تمام مزایای شرکتهای پذیرفتهشده در بازار اوراق بهادار بهرهمند شوند.
مزایای ورود و سرمایهگذاری در فرابورس
ورود به بازار بورس به معنی معرفی کالا، برند و خدمات شرکت به طیف وسیعی از مردم و بهرهگیری از مزایای ورود به فرابورس است . عمده مزایای فرابورس شامل موارد زیر هستند:
شرایط پذیرش آسان
همانطور که بیان شد، فرابورس با صرفنظر از برخی شرایط پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار، راه را برای بسیاری از شرکتها صاف میکند. به این ترتیب، حداکثر یک ماه طول میکشد تا شرکتها بتوانند به فروش سهام و افزایش سرمایه خود در این بازار بپردازند.
تأمین مالی ارزان
افرادی که در این بازار به سرمایهگذاری میپردازند، معمولاً سرمایه خود را پخش کرده و از هر شرکت، تنها چند سهام خریداری میکنند. به این ترتیب، ریسک معاملات خود را کاهش میدهند. شرکتهای عضو بازار OTC مجموع این سرمایههای کوچک را در طرحها و پروژههای بزرگ خود به کار میبرند و از مزایای تأمین مالی ارزان قیمت بهره میگیرند. در این راستا علاوه بر فروش سهام و افزایش سرمایه میتوان از فروش انواع مختلف اوراق بهادار مانند انتشار گواهی سپرده سرمایهگذاری خاص و عام و ... نیز کمک گرفت.
معافیت مالیاتی
برای تمام شرکتهای عضو فرابورس، به جز شرکتهای بازار پایه، تسهیلات ویژهای مانند معافیت مالی ۱۰ درصد درآمد در نظر گرفته شده است. این معافیت مالیاتی به صورت مستقیم بر سود سرمایهگذاران تأثیر میگذارد.
وثیقه گذاری سهام
شرکتهای عضو فرابورس میتوانند سهام خود را به صورت وثیقه نیز استفاده کنند و از تسهیلات آن بهره بگیرند. در این روند، شرکت از بخشی از سهام به عنوان وثیقهای برای بهره گرفتن از تسهیلات بانکی استفاده کند. با وثیقه گذاری سهام، آن بخش از سهام شرکت دیگر قابل معامله نیست و ارزشگذاری آن به دست فرابورس انجام میشود.
امکان خروج از فرابورس یا تغییر بازار
در صورتی که یک شرکت بخواهد به طور کلی از فرابورس خارج شود، فرآیندی برای آن در نظر گرفته شده است که روند خروج از بازار را تسهیل میبخشد. همچنین این شرکتها میتوانند از سهامی عام به سهامی خاص تغییر پیدا کنند. امکان تغییر بازار و منتقل شدن از یک بازار به بازار دیگر نیز ازجمله مزایای OTC به شمار میآید. این روند در بازار بورس اوراق بهادار سخت است و تنها با داشتن شرایط سختگیرانه لازم و پیشرفت قطعی شرکت ممکن میشود.
نبود حجم مبنا
سهام و اوراق بهاداری که در فرابورس خرید و فروش میشوند، حجم مبنا ندارند و سرعت نقد شوندگی آنها بالا است. به این معنی که عرضه و تقاضا خیلی سریع به تعادل رسیده و همواره میتوانید سهام خود را فروخته و سهام مورد نظرتان را در کمترین مدت لازم خریداری کنید.
بیشتر بخوانید : راه های سرمایه گذاری
مزایای پذیرش شرکتها در فرابورس
با وجود ریسک بیشتر سرمایهگذاری در OTC، هنوز هم بسیاری از سرمایهگذاران با قرار دادن سهام تعداد زیادی از شرکتهای عضو این بازار در سبد خود به سود بالایی دست پیدا میکنند. از جهت دیگر، ورود به فرابورس نیز مزایای زیادی برای شرکتها دارد و گاهی موجب جان گرفتن و منتقل شدن آنها به بازار بورس میشود.
آشنایی با ساختار فرابورس
ساختار OTC برخلاف بازار بورس اوراق بهادار که شامل دو بازار (بازار اول و بازار دوم) است، از ۴ بازار تشکیل میشود. عملکرد دو بازار بورس اوراق بهادار در ارتباط کامل با یکدیگر است. شرکتهای بازار اول که با شرایط سختتری پذیرفتهشدهاند، در صورت از دست دادن عملکرد مطلوب خود به بازار دوم انتقال مییابند. شرکتهای بازار دوم در صورت پیشرفت عملکرد خود میتوانند به بازار اول ورود پیدا کنند و در صورت مشاهده ضعف در عملکرد، بهطورکلی از بازار اخراج میشوند.
انواع بازار در فرابورس
ساختار OTC (فرابورس) از ۴ بازار اول، دوم، پایه (زرد، نارنجی و قرمز) و سوم تشکیل میشود:
ویژگیهای بازار اول
بازار اول دارای سختترین شرایط در میان بازارهای OTC بوده و ریسک سرمایهگذاری در شرکتهای عضو آن کمتر از سایرین است. دامنه نوسان قیمت سهام در آن حداکثر ۱۰ درصد و بدون حجم مبنا است. در این بازار، تنها آن دسته از شرکتهای سهامی عام پذیرفته و سهام آنها مورد معامله قرار میگیرد که شرایط زیر را داشته باشند:
فاقد هرگونه زیان انباشته باشد.
حداقل ۱۰ درصد از کل سهام ثبتشده، شناور باشد.
در بدترین حالت، ۲۴ ماه از بهرهبرداری شرکت گذشته باشد.
مدیرعامل و اعضای هیئت مدیره فاقد سوء پیشینه و محکومیتهای کیفری، سوء شهرت در زمینه فعالیتهای شغلی خود و پرونده تخلف مرتبط با قوانین بازار بورس باشند.
ویژگیهای بازار دوم
در بازار دوم نیز مانند بازار اول، اوراق بهادار شرکتهای سهامی عام خرید و فروش میشوند. اما بازار دوم دارای شرایط سختگیرانه کمتری است و شرکتهایی که شرایط کافی برای عضو شدن در بازار اول را نداشته باشند، در بازار دوم پذیرفته میشوند. این عضوها ممکن است شرکتهای کوچک، نوپا، زیانده و یا شرکتهایی باشند که قصد تبدیل شدن به سهامی عام از سهامی خاص به منظور افزایش سرمایه را دارند. این شرکتها باید شرایط زیر را برای پذیرش در بازار دوم داشته باشند:
حداقل ۱۲ ماه از تأسیس این شرکت گذشته باشد.
هیچگونه پرونده یا شکایت مالی در ارتباط با شرکت وجود نداشته باشد.
میزان سهام شناور شرکت، حداقل ۵ درصد از سهام ثبت شده را شامل شود.
میزان آخرین سرمایه ثبت شده در شرکت به ۱۰۰ میلیون تومان رسیده باشد.
اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت، فاقد هرگونه سابقه محکومیت قطعی کیفری باشند.
ویژگیهای بازار پایه
در بازار پایه به آنچه به عنوان شرایط برای دو بازار اول و دوم ذکر شد نیازی نیست. شرایط در این بازار تسهیل پیداکرده و نیازی به گذراندن پروسه پذیرش نیست. این بازار شامل سه بخش زرد، نارنجی و قرمز است که از زرد تا قرمز، ریسک سرمایهگذاری در آنها به مراتب افزایش مییابد. دامنه نوسان قیمت سهام در بازارهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب ۳،۲ و ۱ است.
شرکتهای عضو بازار زرد درخواست پذیرش را نداشته و تنها به دلیل الزام قانونی باید در این بازار ثبت شوند. اعضای بازار نارنجی درواقع شرکتهایی هستند که نام آنها در سازمان بورس ثبت شده است اما فاقد شرایط لازم برای پذیرش هستند. به این ترتیب، آن دسته از شرکتها که پذیرش آنها به دلیل از دست دادن شرایط لازم برای حضور در بازارهای فرابورس یا بورس لغو میشود، در بازار قرمز حضور پیدا میکنند. این بازار دارای شرایط خیلی سادهتر و ابتداییتر بوده و ریسک سرمایهگذاری در آن بیشتر است.
ویژگیهای بازار سوم
بازار سوم را شرکتهایی تشکیل میدهند که شرایط پذیرش در فرابورس را ندارند و تنها با انجام کارهای اداری میتوانند عضو بازار شوند. بنابراین، حتی شرکتهای سهامی عام در شرف تأسیس نیز میتوانند در آن به پذیرهنویسی انواع مختلفی از اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت رهنی، گواهی سپرده بانکی، اوراق مشارکت، سهام شرکتهای سهامی و... بپردازند.
نحوه خرید و فروش سهام در فرابورس
همان طور که پیشتر بیان شد، ساختار فرابورس و بازار بورس شباهت زیادی به یکدیگر دارند. اما ممکن است برخی تصور کنند به دلیل جدا بودن بازارها، ممکن است به شرایط، کد بورسی و روند متفاوتی برای خرید و فروش سهام و اوراق بهادار نیاز باشد؛ اما اینطور نیست. خرید و فروش سهام در فرابورس کاملاً شبیه به بازار بورس اوراق بهادار است و برای معامله نیازی به اخذ کد بورسی جدا نیست. اگر در بازار بورس فعالیت دارید، از کد بورسی خود میتوانید به منظور خرید و فروش سهام در فرابورس نیز بهره بگیرید. در غیر این صورت، اخذ کد بورسی الزامی است.
برای دریافت کد بورسی، ابتدا در سایت سجام ثبت نام کنید. سپس کارگزاری مناسب را انتخاب و در آن احراز هویت شوید. درنهایت، با استفاده از کد بورسی و توسط شرکت کارگزاری خود به معامله سهام و اوراق بهادار بپردازید. کارگزاریها دارای یک پرتفوی با رابط کاربری مطلوب هستند که به شما اجازه میدهند به راحتی عملکرد بخشهای مختلف را درک کرده و از آنها استفاده کنید. در این پرتفوی، اطلاعات و گزارش دقیق و کامل از قیمت سهام و شاخصهای مختلف را در اختیار سهامداران قرار میدهند تا با آگاهی کامل به فعالیت در این بازار مشغول شوند.
جمعبندی
ریسک سرمایهگذاری و خرید و فروش سهام در فرابورس را به راحتی میتوان کاهش داد. یک عبارت در میان سرمایه گذاران رایج است که میگوید: «تمام تخممرغهای خود را درون یک سبد قرار ندهید». این جمله به یکی از ترفندهای حفظ سرمایه و کاهش ریسک معامله در این بازار نا امن تبدیل شده است که با استفاده از آن میتوان سود خوبی را به دست آورد. سهامداران میتوانند از معافیت مالیاتی اعمال شده بر شرکتهای عضو این بازار نیز بهره بگیرند.
در آخر، این سهامداران نسبت به میزان سهام خود در هر شرکت، حق رأی در مجمع عمومی خواهند داشت. به این ترتیب، شما نیز میتوانید بازار و شرایط شرکتها را به صورت دقیق بررسی کرده و با خرید و فروش سهام در فرابورس و سرمایهگذاری منطقی، سود و سرمایه خود را افزایش دهید.
نظرات